στο κανάλι
“σωμός”Η αμφιλεγόμενη δελφική απόκριση στους Αθηναίους ήταν: “σωμός το ξύλινο τείχος”. Οι Αθηναίοι διερεύνησαν τα πιθανά σενάρια και επικράτησε η εναλλακτική λύση του Θεμιστοκλή να πολεμήσουν τους Πέρσες με τις ξύλινες τριήρεις τους. Ένα υπόδειγμα σεναριακής σκέψης.
σκεπτικισμός
Αν διαβάζεις ιστορία θα καταληφθείς από σκεπτικισμό για την ικανότητα των ανθρώπων να διαχειρίζονται στοχευμένα τη μοίρα τους.
αταίριαστα μαθήματα
Η ιστορία είναι φουλ από μαθήματα αλλά κανένα δεν αντιστοιχεί στις εκάστοτε συγκεκριμένες ανάγκες μιας συγκεκριμένης κατάστασης.
νωρίς – αργά
Το κατάλαβες νωρίς αλλά ήταν αργά.
(Σκαμπαρδώνης)
το παιγνίδι της κότας
(επαναδημοσίευση από 3/10/2014)
Τρέχει ιλιγγιωδώς στην ίδια ευθεία προς το επερχόμενο καταπάνω του αυτοκίνητο στοιχηματίζοντας ότι ο οδηγός του θα βγει “κότα” και θα στρίψει πρώτος την τελευταία στιγμή για να αποφευχθεί η αμοιβαία καταστροφική σύγκρουση. Διαχείριση κινδύνων Chicken game, απολύτως απαγορευμένη αν διαχειρίζεσαι ξένα λεφτά ή τη μοίρα ενός έθνους.
τράβα το σχοινί!
(επαναδημοσίευση από 10/3/2014)
Τράβα το σχοινί στη διαπραγμάτευση, στον πόλεμο νεύρων μέχρι το σημείο που προσεγγίζεις τον optimum συμβιβασμό, τον καλύτερο από τους χειρότερους που έχεις μπροστά σου.
[Τράβα το σχοινί στα όρια -μεταθετά- που επιτρέπουν η αλληλεξάρτηση, η πολυπλοκότητα, ο συσχετισμός των δυνάμεων, οι συμμαχίες σου, η διαίρεση των αντιπάλων και οι υπολογισμοί σου για το προσδοκώμενο κόστος – ωφέλεια]ένας καλός ύπνος
“Τι να κάνουμε;” ρώτησαν για τελευταία προετοιμασία αποβραδίς τον στρατηγό Κατούζοφ, την παραμονή της μάχης με τον Ναπολέοντα. “Να κοιμηθούμε. Ένας καλός ύπνος είναι το παν!” Ξενυχτισμένα, αγχωμένα επιτελεία, γεμάτα τασάκια και καφέδες είναι συνταγή καταστροφής στην άσκηση ηγεσίας υπό μεγάλη πίεση σε συνθήκες υψηλής αβεβαιότητας.
παραείναι έξυπνο
Παραείναι έξυπνο το πολιτικό σου σχέδιο, η πλοκή φτιαχτή, οι χαρακτήρες ψεύτικοι, οι συγκρούσεις πλασματικές, οι επιταχύνσεις κι οι επιβραδύνσεις διόλου πειστικές, στέλνεις διαρκώς λάθος μηνύματα.
ότι βρέξει κατεβάσει
Ο Ριζοσπαστισμός απαιτεί Σεναριακή σκέψη, δεν είναι ότι βρέξει κατεβάσει.
σε παρορμητικό
Αν υπεραντιδράς βάλε γρήγορα σε λειτουργία το control system του νευρικού συναισθηματικού σου συστήματος ή τουλάχιστον μέτρα μέχρι το εκατό προτού εκραγείς.
αδυναμία ούρησης
Ο Ναπολέων στο Βατερλώ υπόφερε από απόλυτη αδυναμία ούρησης. Ο αφόρητος πόνος του πρησμένου προστάτη ήταν φαίνεται ο κρυμμένος, μοιραίος διάβολος της ιστορίας.
το τρίτο παλούκι ή impossibility theorem
(επαναδημοσίευση από 4/3/2014)
“Όποιος πηδά πολλά παλούκια, ένα απ’ όλα θα του μπει”. Λένε πως το τρίτο είναι το τυχερό. “Αν δεν τριτώσει το κακό, δε σταματάει”. “Impossibility theorem” στα κρητικά. Τρίλημμα. Δεν μπορείς και τους τρεις στόχους ταυτόχρονα. Θα θυσιάσεις τον έναν. Θα κλείσεις ένα μέτωπο.
σε στάβλο
Επειδή ζεις σε στάβλο δε σε κάνει κάνει άλογο ράτσας.
κάτω απ’ τα ραντάρ
Συνέχισε με χαμηλές πτήσεις κάτω απ’ τα ραντάρ (του αντιπάλου ή των αγορών). Μην ψηλοπετάς μέχρι να περάσει ο μεγάλος κίνδυνος.
στο σκοτάδι
Σε ακραίες καταστάσεις μπορεί να χρειαστεί να πυροβολήσεις εύστοχα στο σκοτάδι. Ωστόσο μην το παρακάνεις.
καμμιά
Στρατηγική του: Καμμια στρατηγική. Βλέποντας και κάνοντας!
Λένιν Ι: μίμηση και ηγεσία
Η μίμηση στην άσκηση της ηγεσίας δεν είναι ιδιότητα μόνο των δευτεραγωνιστών. Ο Λένιν δε δανείστηκε μόνο τον ιστορικό τίτλο Τι να κάνουμε; από το ομώνυμο μυθιστόρημα του Τσερνιτσέφσκι αλλά κόπιαρε με απόλυτη ακρίβεια στη δική του επαναστατική προσωπικότητα τον Ρακχμέτοφ, κεντρικό ήρωα του ίδιου μυθιστορήματος.
Λένιν ΙΙ: περί “καθαρότητας”
Ιδεολογική “καθαρότητα”: Ο Λένιν και ο Τρότσκι ξετρελάθηκαν με τον αμερικανικό τεηλορισμό της τυποποιημένης βιομηχανικής εργασίας στην αλυσίδα παραγωγής που δίνει έξυπνα τελικά αποτελέσματα ακόμα κι αν αυτοί που την εκτελούν θα ήταν όχι απλώς ανειδίκευτοι αλλά και ηλίθιοι.
Λένε ότι δε λένε
Λένε ότι δε λένε -δε λένε ότι λένε
Αυτοεξαπάτηση
Αυτοπαγίδευση: αιχμάλωτοι της ρητορείας τους. Αυτοεξαπάτηση: θύματα της μπλόφας τους, των αμέτρητων προσποιήσεών τους.
μάχη εφεδρειών
Οι πιο πολλές αναμετρήσεις κερδίζονται ή χάνονται στο ζήτημα των εφεδρειών. Πολιτική είναι η “επιστήμη” και “τέχνη” της μέγιστης δυνατής συγκέντρωσης εφεδρειών σε ιδέες, λύσεις, πρωτοβουλίες, συμμαχίες, πρόσωπα και ψηφοφόρους. Όταν αυτές εξαντληθούν καλύτερα να τα μαζεύεις.
memento mori
Οι θριαμβευτές στρατηγοί της Ρώμης για να ξεφύγουν από το σύμπλεγμα Ύβρις – Νέμεσις μίσθωναν σκλάβους να συνοδεύουν την άμαξά τους και να τους φωνάζουν την προειδοποίηση:
memento mori – να θυμάσαι, είσαι θνητός!
η θηλιά
Δεν άντεχε να δει θηλιά δίχως να μπει στον πειρασμό να την δοκιμάσει στο λαιμό του. Η εξουσία έλκεται από την αυτοκαταστροφή της.
το πρώτο ηγετικό δίλημμα στην ιστορία
Όταν οι Έλληνες εκλήθηκαν με μυστική ψηφοφορία να αποφασίσουν ποιος είναι ο ποιο άξιος ηγέτης: Αίαςή Οδυσσέας -επέλεξαν τον δεύτερο. Αποφάνθηκαν ότι ο οξυδερκής και ευέλικτος πραγματιστής Οδυσσέας υπερέχει ηγετικά του γενναίου Αίαντα με το άκαμπτο μονολιθικό ήθος.
(Σκέψου τις πιθανές συνθέσεις “ΟδυσΑίας” σε κάθε συγκεκριμένη κατάσταση -βλέπε Όπλων κρίσις).
υπερβάλλεις τα πρόσωπα
Υπερβάλλεις τα κίνητρα και την εκούσια στοχευμένη δράση των προσώπων αλλά αγνοείς τις ακούσιες συνέπειες, τις απρόσωπες δυνάμεις, τις εσωτερικές συγκρούσεις των πρωταγωνιστών, τα τυχαία συμβάντα, τους παράγοντες που κρύβονται στο σκοτάδι, τις αλυσιδωτές αντιδράσεις, τη μορφογενετική ικανότητα των συστημάτων.
δίχως το πότε, πώς, πού
Μπορείς να επηρεάσεις τα γεγονότα μόνο όταν απαλλαγείς από την ψευδαίσθηση του ελέγχου τους με βάση το δικό σου story, όταν ετοιμαστείς για τα συμβάντα έξω από την πλοκή του δίχως να γνωρίζεις το πότε, πού, πόσο, πώς.
Μαρξ: “είπα και ελάλησα”
“Είπα και ελλάλησα αμαρτίαν ουκ έχω!”, μ’ αυτήν την ευαγγελική ρήση ο Κάρλ Μαρξ στην πολιτική του διαθήκη προειδοποίησε τους οπαδούς του να μην καταληφθούν από την κρατικίστικη δεισιδαιμονία. Ύστατη απελπισμένη προειδοποίηση, κακό προμάντεμα!
(Η προειδοποίηση αυτή υπήρξε το μόνιμο μοτίβο του πρώτου κύκλου της συγγραφικής και ιδεολογικής μου δουλειάς)
το παράδοξο του Ένγκελς
Ο Ένγκελς -συνιδρυτής του μαρξισμού- στην “πολιτική διαθήκη” του υπογράμμισε το παράδοξο: “εμείς οι επαναστάτες, οι ανατροπείς το ’φερε η ειρωνεία της ιστορίας να ευδοκιμούμε περισσότερο με τις μεθόδους της νομιμότητας”. Σήμερα ίσως συμπλήρωνε -υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις- “με τις μεθόδους της αγοράς”.
ο Δαυιδ δίχως Plan BΗ επιτυχία του Δαυίδ έναντι του Γολιάθ στηρίχθηκε στο ξάφνιασμα και στην ακρίβεια του ενός και μοναδικού χτυπήματος. Αν αποτύγχανε στο πρώτο χτύπημα, (Α), πήγαινε οριστικά χαμένος, καθώς δε διέθετε Ρlan B και C. Δηλαδή στρατηγική.
Να είσαι συνετός!Να είσαι συνετός, μην ξεχνάς πως κάθε νίκη είναι προσωρινή και χρειάζεται όσο οι όροι είναι ευνοϊκοί να διαπραγματευτείς, να πετύχεις μια νέα ισορροπία και να κλείσεις συμφωνία μόλις προσεγγίζεις το σημείο του optimum συμβιβασμού – εκείνον που δίνει διάρκεια και προοπτική.
αντιστροφή: νίκη – ήττα!
Υπερεπένδυσες σ’ έναν άμεσο τακτικό στόχο που θα μπορούσες να παρακάμψεις γι’ αυτό πρόσεχε την πιθανή αντιστροφή: τακτική νίκη, στρατηγική ήττα!
αντίπαλος – φίλος
Πολιτική: ο χθεσινός αντίπαλος, αυριανός φίλος.
επανάληψη Ι
Ορισμό της παράνοιας χαρακτήριζε ο Αϊνστάιν το να επαναλαμβάνεις τα ίδια και τα ίδια και να προσδοκάς διαφορετικά αποτελέσματα. Έπεσε έξω όμως γιατί στην πολιτική και σ’ όλα τα πολύπλοκα, χαοτικά συστήματα η επανάληψη δίνει πάντα διαφορετικά αποτελέσματα συνήθως χειρότερα από τις προσδοκίες των κολλημένων εμπνευστών της. Αποστρέφονταν τη θεμελιώδη αβεβαιότητα (“ο Θεός δεν παίζει ζάρια”).
επανάληψη IΙ
Η δράση που έφερε συγκεκριμένα αποτελέσματα -επιθυμητά ή όχι- αν επαναληφθεί δε θα φέρει τα ίδια.
(παράδειγμα: Η συνταγή της Γερμανίας αν επαναληφθεί στο σύνολο της ευρωζώνης δηλαδή σε μια τριπλάσια και ανισομερή οικονομία θα φέρει τα εντελώς διαφορετικά αποτελέσματα.)
από μικρά σε μεγάλα
Στα μικρά σχήματα οι στερήσεις των υλικών αγαθών υπεραναπληρώνονται από ηρωικά ιδεολογικά όνειρα αλλά αυτό δεν ισχύει όταν μετασχηματίζονται σε μεγάλα και περνούν από τα περιορισμένα στα μεγάλα ακροατήρια πολλαπλών συμφερόντων
ένστικτο σκύλου
Ο “σκύλος” όπου τρώει γαβγίζει.
(“Γιατί δημοσιεύεις συνειδητά ψεύτικες λίστες για την εκλογή προέδρου της Δημοκρατίας;”, τον ρώτησαν. “Για να αποδεχτεί κάποιος να κατέβει υποψήφιος”, απάντησε).
συνοριακός
Ριζοσπάστης για τους μετριοπαθείς· Μετριοπαθής για τους ριζοσπάστες.
endpoint, no end
Ξέχασες: το endpointδεν είναι end. Ένας στρατηγός θα σου πει ότι είναι πιο εύκολο να καταλάβεις εξ εφόδου μια χώρα από το να την κυβερνήσεις κατακτημένη. Απόλυτη αναλογία με την εκλογική νίκη και τη διακυβέρνηση.
ο “λάθος χάρτης”
Είναι αλήθεια ότι σε οριακές καταστάσεις υψηλού κινδύνου μπορεί να σωθείς ακόμα και μ’ ένα “λάθος χάρτη” όταν αυτός σε εμψυχώνει να μην παραλύσεις από φόβο και εντείνει τις αισθήσεις σου να αναζητήσεις τα πιθανά σενάρια του απεγκλωβισμού σου. Όμως πρέπει να είσαι τρελός ή ίσως ποιητής για να κυνηγάς τους λάθος χάρτες, λάθος ανθρώπους, λάθος στιγμές.
παλίρροια
Παλίρροια τα πράγματα τ’ ανθρώπινα. Να φοβάσαι εύλογα όταν οι πολλοί βρίσκονται σ’ ευφορία και τρέχουν όλοι μαζί σαν κοπάδι στην ίδια κατεύθυνση και να είσαι άφοβος όταν οι πολλοί τρέμουν και πανικόβλητοι το βάζουν στα πόδια στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση.
σε λάκκο
Όταν πέσεις σε λάκκο μη συνεχίζεις να σκάβεις. Απεγκλωβίσου γρήγορα με τις λιγότερες απώλειες.
όταν η κωμωδία γυρνά σε τραγωδία
Η πολιτική είναι κατά κανόνα μια -κατά την ελληνική έννοια- κωμωδία που ρισκάρει ανά πάσα στιγμή να γυρίσει σε τραγωδία δίχως τον από μηχανής θεό που μας απαλλάσσει την τελευταία στιγμή από μια εφιαλτική κατάσταση. Τραγωδία όταν ο πρωταγωνιστής οδηγείται στο χαμό αποτυγχάνοντας να ανατρέψει το καθιερωμένο στάτους κβο.
το παράδοξο της ηλικίας
Η τύχη, λένε, είναι γυναίκα γι’ αυτό γουστάρει τους νέους και τολμηρούς που την αψηφούν αλλά -παράδοξο!- στις αγορές είναι γεροντολάγνα. Ξετρελαίνεται με τον Soros και τον Buffet που είναι στα 84, με τον Icahn στα 78, τον Kravis στα 70 και τον Schwarzman στα 67! Δύσκολο να καταλάβεις τις γυναίκες.
“το αλάτι”
Η πλειοδοσία, η διαρκής φιλοπόλεμη εριστική διάθεση έρχεται μια στιγμή που γυρίζει μπούμερανγκ. Είναι το “κατουράς στη θάλασσα θα το βρεις στο αλάτι” του Χαρίλαου.
εμπιστοσύνη στην τρίτη
Trust, trust, trust! Εμπιστοσύνη! Όταν οι σειρήνες ηχούσαν στο Λονδίνο ο κόσμος ήταν εκατό τοις εκατό βέβαιος ότι επίκειται βομβαρδισμός και έτρεχε δίχως δεύτερη σκέψη στα καταφύγια. Όταν σταματούσαν επέστρεφε. Τους λάθος ή τους ψεύτικους συναγερμούς ή τους σωστούς από λάθος πρόσωπα δεν τους παίρνει κανείς στα σοβαρά.
ένα βιτσιόζικο πλάσμα
“Λεφτά υπάρχουν” -όταν δεν τα ‘χεις στο σεντούκι και δε διαθέτεις τη μηχανή που τα κόβει- μόνο όταν υπάρχει η εμπιστοσύνη ενός βιτσιόζικου παγκοσμιοποιημένου απρόσωπου άφυλου πλάσματος με παράξενα γούστα και αστάθμητες συμπεριφορές. Το έχουν βαφτίσει με ένα ιερό θηλυκό ελληνικό όνομα.
τα κατοχικά χαρτονομίσματα
Όταν η εμπιστοσύνη χαθεί οι “ωραίες” ιδέες γίνονται σαν τα κατοχικά χαρτονομίσματα, η αγοραστική τους αξία μηδενίζεται.
όταν έρχονται οι δογματικοί“Η ειρωνεία της ιστορίας θέλησε -όπως συνήθως συμβαίνει όταν έρχονται στην εξουσία οι
δογματικοί- να κάνουν το αντίθετο απ’ ό,τι ορίζει η θεωρία της σχολής τους”.
(Ο Φ. Ένγκελς στο έργο του Μαρξ για την Παρισινή Κομμούνα)
σαν άχυραΜην τα σκορπάς τα λόγια σου σαν άχυρα στ’ αλώνι
γιατί τα παίρνει ο άνεμος και ποιος τ’ ανεμαζώνει
(η γιαγιά μου)
φταίει ο αλγόριθμος!
“Δεν ευθύνομαι για τη λάθος απόφαση, φταίει ο αλγόριθμος”. Ένα σύστημα αυτοματοποιημένων αλγορίθμων -στις αγορές, τις επενδυτικές τράπεζες, τα funds, τις κυβερνήσεις- δημιουργεί ένα σύμπαν αντικατοπτρισμών και ψευδαισθήσεων που υποβαθμίζει το θεμελιώδες σε μια πολιτική ή επενδυτική στρατηγική: τον άνθρωπο που παίρνει την τελική απόφαση και αναλαμβάνει την προσωπική ευθύνη.
(Πρόσφατη η περίπτωση του ΕΝΦΙΑ)
τα ίσα άνισα
Ό,τι γίνεται δεν ξεγίνεται δίχως τίμημα. Ο χρόνος στην πολιτική δεν είναι αντιστρεπτός, εμπεριέχει την αβεβαιότητα, την απώλεια ενέργειας.
[Υπόμνηση σ’ όσους υποθέτουν ότι η μετάβαση από ένα εθνικό νόμισμα σ’ ένα κοινό είναι ισοδύναμη με την αντίστροφη από το κοινό νόμισμα στο εθνικό. Γενικότερα τα ίσα είναι άνισα στο μπρος – πίσω, στις επαναφορές και στις αντιστροφές]
ίδιο στόρυ, άλλο μάθημα
Όταν είναι δύσκολο να πάρεις πίσω ένα λάθος στόρυ -στο οποίο έχει υπερδεσμευτεί συναισθηματικά το κοινό σου- κράτα το κι άλλαξε το πλαίσιο αναφοράς του. Ίδιο στόρυ διαφορετικές ερμηνείες, διαφορετικά μαθήματα, διαφορετικές λύσεις, αυτή είναι η ντεφάκτο μεταβολή στρατηγικής.
μεθύστερο
Όταν αποκαεί το σπίτι όλοι φέρνουν νερό.
[Το Bαμπίρ και κανίβαλοιπου προανήγγειλε την επερχόμενη καταστροφή κυκλοφόρησε πριν 10 χρόνια εν μέσω της μέθης και ευφορίας των ολυμπιακών αγώνων.]
το παιγνίδι της κότας
Τρέχει ιλιγγιωδώς στην ίδια ευθεία προς το επερχόμενο καταπάνω του αυτοκίνητο στοιχηματίζοντας ότι ο οδηγός του θα βγει “κότα” και θα στρίψει πρώτος την τελευταία στιγμή για να αποφευχθεί η αμοιβαία καταστροφική σύγκρουση. Διαχείριση κινδύνων Chicken game, απολύτως απαγορευμένη αν διαχειρίζεσαι ξένα λεφτά ή τη μοίρα ενός έθνους.
“στ’ αυγά σου”
Υπερτιμολογεί το ρίσκο. Δε διασχίζει κάθετα τον άδειο δρόμο μην τον κτυπήσει λεωφορείο. Διαχείριση κινδύνου “κάτσε στ’ αυγά σου”.
τρία Α και ένα Π
Η Διαχείριση Κινδύνων σε οικονομία και πολιτική δεν είναι συντηρητική, φοβική. Αυξάνει τις πιθανότητες να πετύχεις τους στόχους – “στοιχήματα” μόνο αν τα βγάλεις πέρα με τα τρία Άλφα -αβεβαιότητα, αστάθεια, ασάφεια (άγνωστοι άγνωστοι)- και το ένα Π (πολυπλοκότητα).
δεν πωλείται
Έβαλε μια πολύ υψηλή τιμή για τον εαυτό του ώστε να μη βρεθεί ποτέ αγοραστής.
ο διάβολος
“Και με το διάβολο…!”, αποσαφήνισε με έκρηξη την πολιτική των συνεργασιών του.
“Με ποιον απ’ όλους; Είναι περισσότεροι του ενός”, απόρησε ο συνομιλητής του.
ο σύντροφος Χ
Όταν πολιτικός σήμαινε να είσαι υπερβέβαιος για τον εαυτό σου και τις ιδέες σου εκείνος αναστέναζε και ψιθύριζε: “η ζωή θα δείξει”. Ήταν οπαδός του ελληνικού σκεπτικισμού του Πύρρωνα, του Καρνεάδη και του Αινησιδήμου από την Κνωσσό δίχως να τους έχει ακουστά.
δεν είσαι Ναπολέων
Έκανε δόγμα του την παρατήρηση του Κρόμγουελ και του Ναπολέοντα ότι “ένας άνδρας δεν πάει ποτέ τόσο μακριά, όσο όταν δεν ξέρει πού πηγαίνει”. Λησμόνησε ότι δεν είναι Ναπολέων.
οι υπερβέβαιοι και η αβεβαιότητα
Οι πολιτικοί κατά κανόνα προσποιούνται τους υπερβέβαιους αλλά η Πολιτική, με Π κεφαλαίο, έχει να κάνει πρωτίστως με τη διαχείριση της αβεβαιότητας -μετρήσιμης και μη-, με τον υπολογισμό και τη συγκριτική αξιολόγηση του ρίσκου των πιθανών επιλογών.
τα τόξα
Όλα τα “τόξα” έχουν παρατεντωθεί εκτός από ένα και μοναδικό: το παραγωγικό. Δηλαδή το βασικό.
πέρα από την αριθμητική
Δύο και δύο δεν κάνουν τέσσερα. Η πολιτική δεν έχει να κάνει με την αριθμητική -έλεγε ο Παλαιός- αλλά με την άλγεβρα και πιο πολύ με τα ανώτερα μαθηματικά. Εκεί που είσαι στο συν η ζωή φέρνει ένα καινούριο πρόσημο και η θέση σου αντιστρέφεται στο πλην.
ακαδημαϊκές αυταπάτες
Ο πλέoν επιφανής ακαδημαϊκός στις προγνώσεις των αγορών και των κρίσεων εθεωρείτο στην εποχή του ο νομπελίστας Ίρβινγκ Φίσερ. Όταν χρειάστηκε όμως να εφαρμόσει τις θεωρίες του για τις οικονομικές προβλέψεις στις δικές του επενδύσεις -μετοχές, ομόλογα, ακίνητα- οδηγήθηκε σε ολική καταστροφή και πέθανε εγκαταλειμμένος και άπορος. Διαψεύδονται παντού και πάντα οι ακαδημαϊκές αυταπάτες ότι η οικονομία κυβερνιέται από θεωρητικά σχήματα και αριθμούς αντίθετα από τα αισθήματα και τις προσδοκίες των ανθρώπων -εύλογες ή παράλογες.
σούζες…
Όταν έχεις μπροστά σου ανοιχτή, ίσια λεωφόρο τι τις θέλεις τις “σούζες” στο χείλος του Γκραν Κάνυον;
ερωτήσεις – απαντήσεις
Οι ερωτήσεις είναι πολλαπλάσιες από τις απαντήσεις. Κατέβασε την αναλογία τουλάχιστον στις δύο προς μία.
πάει να κρυφτεί
Η “μοίρα” βρίσκει τον τρόπο να προσεγγίσει τον άνθρωπο που της χρειάζεται ακόμα κι αν εκείνος προσπαθεί να κρυφτεί ή να την κοπανήσει από την πίσω πόρτα.
ταλέντο ευτυχίας
Όποιος θέλει να κυβερνήσει την Ελλάδα πρέπει και να την ψυχαγωγεί. The talent of happiness!
περί “Προέδρου”
Το πιο κατάλληλο πρόσωπο: διαθέτει όλες τις απαιτούμενες γι΄αυτή τη θέση ανικανότητες.
εκτός…Ξέρει να πυροβολεί – πάντα έξω από την ακτίνα βολής.
ο εχέμυθοςΟχυρωμένος στην αρετή της εχεμύθειας, είχε περιβληθεί με μια σαγηνευτική αχλύ μυστηρίου καθώς, φως φανάρι, κρατούσε κάποιο συνταρακτικό μυστικό. Κανείς ποτέ δεν υποπτεύθηκε ότι δεν είχε τίποτα να πει.
μην την ζορίζεις!
Όταν η μοίρα σου θέλει να μένει βουβή, μην την ζορίζεις· άσε τα πράγματα να κυλήσουν αβίαστα κι ότι ‘ναι νάρθει έρχεται!
επέστρεφε στον Θουκυδίδη
Χάθηκες απλοήγητος στα μεταπτυχιακά, τα διδακτορικά, τα think tanks, καιρός να επιστρέψεις στον Θουκυδίδη, στα θεμελιώδη ζητήματα στρατηγικής που πρώτος εκείνος έθεσε:
η μαθηματική τύφλωση
Μην εξαπατάσαι στην πολιτική και την οικονομία από την game theory. O μέγιστος John von Neumann με τέλεια προσήλωση στις μαθηματικές μεθόδους -game theory, Rand, Monte Carlo, ισορροπία Nash- πρότεινε ορθολογικά στην αμερικανική κυβέρνηση ένα προληπτικό τρίτο παγκόσμιο πόλεμο εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης!
τα ίδια βιβλία
Είναι αμφίβολο κατά πόσο η ιδεολογία καθορίζει τη στρατηγική. Ο Μάο της κομμουνιστικής ιδεολογίας και ο μέγας αντίπαλός του, ο Τσανγκ Κάι Σεκ, της εθνικιστικής συντηρητικής, διάβαζαν το ίδιο βιβλίο κι ακολουθούσαν με την ίδια ευλάβεια τα δόγματα περί στρατηγικής του Σουν Τσου της ταοϊστικής φιλοσοφίας.
η διαφορά
Οι στρατηγοί των εμπολέμων έκαναν τις ίδιες σκέψεις, τις ίδιες προβλέψεις και μελετούσαν τα ίδια βιβλία, τα ίδια μαθήματα στρατηγικής: Θουκυδίδη, Σουν Τσου, Ναπολέοντα, Τζόμινι, Κλαούζεβιτς, Μόλτκε. Ποιος, πότε και πώς κάνει τη διαφορά είναι το μυστικό της στρατηγικής στην πολιτική και στρατιωτική τέχνη.
placebo – nocebo
Όταν οι θετικές προσδοκίες ακόμα κι αν ενεργούν ως placebo είναι με το μέρος σου πας καλά. Όταν όμως κολλήσουν πάνω σου σαν γλίτσα οι αρνητικές προσδοκίες, όταν σε πλήξει το nocebo είναι καιρός να τα μαζεύεις.
από τις εμμονές στα σενάρια
Ο ένας επιμένει ότι ζούμε στον καλύτερο από τους εφικτούς κόσμους. Ο άλλος ξεσπά ότι ζούμε στον χειρότερο από τους πιθανούς κόσμους. Η Σεναριακή Σκέψη δεν έχει ανάλογες εμμονές, διερευνά με συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης σε συγκεκριμένο χρόνο τα “τρία και μισό” σενάρια στο δράμα που ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια μας.
τίποτα δεν αλλάζει
Ένας εκ των επιφανών καπεταναίων του ΄21 -προ της πολιορκίας του Μεσολογγίου- ωρύετο ότι η καταμέτρηση των στρατιωτών του για τον υπολογισμό της μισθοδοσίας και του σιτηρεσίου ήταν πράξη αυθαίρετη, δεσποτική, αντισυνταγματική. Η αναλογία υπαρκτών – δηλωθέντων στρατιωτών ήταν ένας προς πενήντα!
οι μικρές πέτρες
Είπες υποτιμητικά πως είναι “μικρή δύναμη”. Λησμόνησες πως οι μικρές πέτρες κρατούν τις μεγάλες στην τοιχοποιία.
το μαξιλάρι
“Άσε να δούμε τι θα πει και το μαξιλάρι” έλεγε ο Χαρίλαος, μην μπερδεύεις τα γρήγορα αντανακλαστικά με τη βιασύνη και την μικροαστική ανυπομονησία
προσποιήσου
Μη δείχνεις τρελός και παλαβός για πάρτη της. Προσποιήσου έστω μια μικρή αδιαφορία. Ισχύει και για την εξουσία.
μετατόπισε
Μετατόπισε έντεχνα τον αντίπαλο σε θέσεις που είναι ευάλωτος ή γίνεται δύσκολος ο ανεφοδιασμός του.
αλεπού – λιοντάρι
Πότε αλεπού, πότε λιοντάρι!
είναι αργά
Τώρα είναι αργά. Καβάλησες την τίγρη, έτσι και ξεκαβαλήσεις θα σε φάει.
απόσχιση
Στην πολιτική συμβαίνει όπως και στον Εκατονταετή Πόλεμο: Οι Άγγλοι έκαναν τότε τα πάντα για να συμμαχήσουν με αποσχιστικά τοπικά κινήματα της Γαλλίας. Και οι Γάλλοι δι’ όλων των μέσων ενθάρρυναν την αποσκίρτηση της Σκωτίας από την Αγγλία.
κρατήσου
Μην αφήνεις το ένα χέρι δίχως να κρατηθείς γερά από το άλλο.
έκαψε το σπίτι του
Αντιλαμβάνεται τη σχέση κόστους οφέλους όπως κι εκείνος που έβαλε φωτιά στο σπίτι του για να ψήσει τα μελάτα αυγά του.
το ράσο
“Το ράσο κάνει τον παπά”. Αυτό είναι το πολιτικό του πιστεύω
δε θα περπατήσεις στο νερό
Μην τους αφήνεις να περιμένουν πως θα περπατήσεις πάνω στο νερό. Μην πέσεις θύμα των μεγάλων προσδοκιών. Κράτα υπό έλεγχο, εκλογίκευε τις προσδοκίες.
από τα “αποδυτήρια”
Μην ξεχνάς πως όλες οι συγκρούσεις κερδίζονται ή χάνονται πριν οι αντίπαλοι στρατοί εμφανιστούν στο πεδίο της μάχης. Από τα “αποδυτήρια” θα πουν οι νεότεροι.
μη…
Μη μιλάς και μην ενεργείς ως εάν επρόκειτο να μείνεις για πολύ καιρό στην αντιπολίτευση.
παγίδα: “στρατηγική μικρών νικών”
Μην πέσεις στην παγίδα να κυνηγάς πάση θυσία τις γρήγορες μικρές νίκες και χάνεις τη μεγάλη εικόνα. Συστήνει ο Παλαιός γρήγορες νίκες -συμβολικές και χειροπιαστές- αλλά όχι “στρατηγική μικρών νικών”.
έλλειψη γούστου
Αντιλαμβάνεται την απόρριψή του σαν έλλειψη στοιχειώδους γούστου και ευφυΐας.
“ομαδική” σκέψη
Έχει, ισχυρίζεται, ομάδα. Το ερώτημα είναι αν αυτή είναι πιο έξυπνη και δημιουργική από τα μέλη που την απαρτίζουν ή αν το αποτέλεσμα της “ομαδικής” σκέψης είναι κάτω από το επίπεδο του λιγότερο έξυπνου μέλους της παρέας.
η Κωλέττειος σιωπή
Κανείς δεν φαίνεται σοφότερός του μέχρι να ανοίξει το στόμα του. Είναι το “σύνδρομο Κωλέττη” για τον οποίο έλεγαν -μάλλον άδικα- πως “είχε την όψιν σοφού ανδρός κι’ εσιώπα αλλ’ ενίοτε ωμίλει κι΄ επροδίδετο”.
συνέδρια ως αγέλη λύκων
Έβλεπαν “συνέδρια” ως συνάθροιση αγέλης λύκων που συζητά με δημοκρατικές διαδικασίες πώς θα διασώσουν τα πρόβατα από τους όνυχες των όρνεων.
τα μαλλιά
Συνεργασία: ο ένας προσπαθεί να βγει από το βάλτο τραβώντας τα μαλλιά του, όπως το κατάφερε μόνο ο βαρώνος Μυνχάουζεν. Ο άλλος επιχειρεί να ανασηκωθεί τραβώντας τα κορδόνια του.
όπως οι χωρικοί
Ανάδειξη ηγεσίας με τη μέθοδο των χωρικών: αυτοί πετούσαν τα κουτάβια στο ποτάμι και κρατούσαν μόνο όσα κατάφερναν να βγουν πρώτα στη στεριά.
δανεική persona
Κυκλοφορούν με δανεικό κοστούμι, με δανεική persona. Έμειναν πολύ καιρό κάτω από τον βαρύ ίσκιο του μεγάλου ιδρυτή.
πηγμένος
Κορεσμένος, πηγμένος, περίκλειστος, απόλυτα προβλέψιμος δεν αφήνει κενά και ελεύθερους χώρους για να εγκολπωθεί το αδιαμόρφωτο, το υβριδικό.
ο ανοιχτός γάμος
Η κεντροαριστερά είναι στην πολιτική ότι ο “ανοιχτός γάμος” στον ιδιωτικό βίο: βασίζεται στο αμοιβαία αποδεκτό δικαίωμα των συζύγων για παράλληλες εξωσυζυγικές περιπέτειες.
αριστερά και κρεβατοκάμαρα
Η σύγκρουση “Αριστεράς – Δεξιάς” -ρητόρευε με πάθος- “φτάνει μέχρι και την κρεβατοκάμαρά μας”! Ο αδιάλλακτος σύντροφος επιδίωξε δι΄ όλων των μέσων έναν πλούσιο γάμο για να γ… τη μεγαλοαστική τάξη!
η προσποίηση στις ουτοπίες
Ιερός Αυγουστίνος: “με το να προσποιούνται ότι πιστεύουν θα πιστέψουν στο τέλος”. Ο χρυσός κανόνας για τις θρησκείες και τις ουτοπικές ιδεολογίες.
η ροπή στην υποκρισία
Η παράδοξη ροπή των ουτοπιστών προς τον συντηρητισμό και την υποκρισία. Ο ουτοπιστής ιδεολόγος Ρουσσώ –οπαδός της αδιάλλακτης μονογαμίας, πολέμιος της μοιχείας- θεωρούσε τρισκατάρατο όποιον παραβίαζε το ιερό και απαραβίαστο συμβόλαιο της γαμήλιας ένωσης αλλά διατηρούσε παράλληλες ερωτικές σχέσεις με αρκετές παντρεμένες κυρίες.
η δύναμη της πολυδιάσπασης
Αμάν πια με τη νεύρωση για μια και μόνη ενιαία Αριστερά! Φανταστείτε τον ολοκληρωτικό εφιάλτη ενός δόγματος, μιας θρησκείας, μιας εκκλησίας! Η πολυδιάσπαση της χριστιανικής πίστης στον καιρό μας -ορθόδοξη, καθολική, λουθηρανική, καλβινιστική, αθεϊστική- ευνόησε την εξάπλωση, την εκλογίκευση και ανεκτικότητά της.
η αντίσταση στον εαυτό της
Αλίμονο αν η Αριστερά δεν μπορεί να αντισταθεί στον ίδιο της τον εαυτό.
το τάλαντο του Όθωνα
“Λίγο μυαλό!”, τον υποτιμούν. Όχι, έχει το τάλαντο του Όθωνα. Αμβλύνους “πιάνει” ωστόσο τα ελαττώματα των ικανότερων, -των χαρισματικών- και με κουτοπόνηρη ραδιουργία τους φθείρει στα δίκτυα της πλεκτάνης του.
το σύνδρομο Μαυροκορδάτου
Όταν είναι εκτός ηγεσίας ή εξουσίας οι πάντες τον νοσταλγούν σαν αναντικατάστατο και συνομολογούν ότι ουδέποτε υπήρξε άνθρωπος του οποίου η ευφυΐα να του παρέχει το αυτονόητο δικαίωμα για τα ανώτατα αξιώματα της χώρας. Κι οσάκις αναλάμβανε την άσκησή τους οι πάντες πάλι συμφωνούσαν ότι αποτύγχανε με τον πλέον επονείδιστο τρόπο.
“Το σχέδιο είμαι εγώ!”
“Ποιο Σχέδιο;”, διερωτάται. “Το Σχέδιο Είμαι Εγώ!”. Αλίμονο στη χώρα όταν οι ηγέτες της σχεδιάζουν την πορεία της αποκλειστικά πάνω στην υπόθεση ότι θα βρίσκονται οι ίδιοι για απροσδιόριστο χρόνο στο τιμόνι.
χαρισματικά άδειος
Χαρισματική έλλειψη ιδιοτήτων. “Άνθρωπος δίχως ιδιότητες”, δανείζεται κατά περίπτωση όποιες “πουλάνε” και επιχειρεί όλες τις δυνατές μεταμφιέσεις. Χαρισματικά άδειος.
βουλιμικός
Η σπουδή και η πολιτική του βουλιμία δεν αφήνουν καρπό να ωριμάσει. Οι φίλοι του ωστόσο παρηγορούνται με την ιδέα ότι η βουλιμία δεν εμπόδισε τον Μπαλζάκ να γίνει μεγάλος συγγραφέας. Λησμονούν ότι η λογοτεχνία -σε αντίθεση με την πολιτική- απευθύνεται με τις χαμένες προσδοκίες.
κάνε το αντίθετο
Κάνε το αντίθετο, -το διαφορετικό- απ’ ότι προσδοκά ο αντίπαλος, συμβούλευε ο Παλαιός. Να φαίνεσαι κοντά όταν είσαι μακριά και μακριά όταν είσαι κοντά. Αδύναμος όταν είσαι ισχυρός και ισχυρός όταν είσαι αδύναμος.
όταν ο Κολοκοτρώνης ήταν προβλέψιμος
Ο Ιμπραήμ διάβασε με ακρίβεια τον προβλέψιμο πλέον Κολοκοτρώνη. Ο Γέρος του Μοριά ήταν σίγουρος ότι οι Οθωμανοί έχουν πάρει το μάθημά τους και μετά την πανωλεθρία του Δράμαλη στα Δερβενάκια δε θα τολμήσουν να ξαναπεράσουν από στενό πέρασμα. Κι όμως ο Αιγύπτιος μ’ έναν επιδέξιο ελιγμό πέρασε την αδικαιολόγητα αφύλακτη κρημνώδη ατραπό της Σορώκας, αιφνιδίασε και πλευροκόπησε την ελληνική δύναμη. Σύνηθες λάθος και στην πολιτική.
double or nothing
Στοιχημάτισε πολιτικά στο “άσπρο” κι έχασε. Υπέθεσε πως θα ρεφάρει στοιχηματίζοντας τα διπλά στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση -στο “μαύρο”- κι έχασε πάλι. Ξαναδιπλασίασε το στοίχημα… και δώστου μέχρι την ολική του καταστροφή. Double or nothing, η παλαιά ιππποδρομιακή μέθοδος “martingale” στην πολιτική και στον casino – capitalism.
το σύνδρομο της γραμμής Μαζινό
Τα “μαθήματα” μιας ήττας ή μιας κρίσης προετοιμάζουν μεθοδικά την επόμενη. Οι άνθρωποι κτίζουν τα “οχυρωματικά” τους έργα με βάση μαθήματα του προηγούμενου “πολέμου” λησμονώντας ότι ο επόμενος θα είναι πολύ διαφορετικός. Είναι το ολέθριο “σύνδρομο της γραμμής Μαζινό” που απαντάται όχι μόνο σε στρατηγούς αλλά με την ίδια και ακόμη μεγαλύτερη ένταση σε πολιτικούς ηγέτες, οικονομολόγους, επιχειρηματίες.
έναν κίνδυνο μ’ έναν άλλο
Ο Νικολό Μακιαβέλι μάλλον προείδε την minimaxστρατηγική που συστήνουμε. Είναι στη φύση των πραγμάτων, συμβούλευε, ότι δεν μπορείς να αποφύγεις έναν κίνδυνο δίχως να φορτωθείς έναν άλλο. Αναγνώριση της φύσης των διαφορετικών κινδύνων, αξιολόγηση και διαχείρισή τους είναι η ουσία της επιστήμης και τέχνης των διαφορετικών εναλλακτικών λύσεων.
“στο αλάτι”
Χαρίλαος Φλωράκης: “Κατουράς στη θάλασσα θα το βρεις στο αλάτι!” Ο θεμελιώδης Νόμος των Ακούσιων Συνεπειών. Ο μη υπολογισμός του, η άγνοια της αλυσιδωτής αντίδρασης που εκτρέπει τα τελικά αποτελέσματα των ενεργειών από τους αρχικούς σκοπούς είναι πρόξενος των μεγαλύτερων αποτυχιών στην τέχνη της πολιτικής και του βίου.
θερίζεις “κριθάρι”
“Σπέρνεις σιτάρι, θερίζεις κριθάρι” επαναδιατύπωνε ο παππούς μου την Θουκυδίδεια “ετερογονία των σκοπών”, τον Νόμο των Ακούσιων Συνεπειών.
ο μύθος της παρθενογενέσεως
Οι παλαιοί “Δεληγιαννικοί” απορροφήθηκαν στον νεογέννητο ανερχόμενο “Βενιζελισμό”. Ο νόμος των ανακατατάξεων – ανασυνθέσεων στην πολιτική μαρτυρεί δια μέσω της ιστορίας κατά του μύθου της παρθενογενέσεως.
“είμαστε Χιώτες!”
“Δεν είμαστε Μωραΐτες, είμαστε Χιώτες!” ικέτευαν οι έντρομοι Πελοποννήσιοι για να γλυτώσουν από το ρεσάλτο των Ρουμελιωτών καπεταναίων στο δεύτερο εμφύλιο της επανάστασης. Συμβαίνει και στην πολιτική σ’ εποχές ταχύτατων ανακατατάξεων – ανασυνθέσεων όταν οι άνθρωποι απεκδύονται τις παλαιές τους “καταγωγικές” ταυτότητες και υιοθετούν τον πολιτικό μεταμορφισμό, τις μετωνυμίες, τις μεταμφιέσεις με δανεικές γλώσσες και φορεσιές από το ηρωικό παρελθόν ή το άγνωστο μέλλον για να επανεγγραφούν στη νέα σκηνή της ιστορίας. Εδώ πρέπει πάντα να διακρίνουμε ένα όριο: αναγκαίος αναθεωρητισμός ή γενιτσαρισμός;
στο “χειρότερα” ή στο “καλύτερα”
Όταν οι αντιπολιτεύσεις υπερεπενδύουν στο “όσο χειρότερα τόσο καλύτερα” συνήθως πριμοδοτούν τις κυβερνήσεις. Όταν οι κυβερνήσεις βιάζονται να θριαμβολογήσουν πως “βγαίνουμε από το τούνελ” οι άνθρωποι ξεθαρρεύουν και συχνά στρέφονται στις αντιπολιτεύσεις. Μάλιστα ο Αλεξίς ντε Τοκβίλ παρατήρησε ότι οι επαναστάσεις στον 19ο αιώνα εκδηλώνονταν με τις πρώτες αναλαμπές μιας βελτιωμένης κατάστασης.
από τους ατάκτους στους τακτικούς
Στην πολιτική όπως και στον πόλεμο η δυσκολία -και ο κίνδυνος της αποτυχίας- βρίσκεται στη φάση του περάσματος από τον “ανταρτοπόλεμο” των ατάκτων στον τακτικό “στρατό”. Πολλές πανωλεθρίες -στρατιωτικές και πολιτικές- έχουν τη ρίζα τους στην έλλειψη της προετοιμασίας γι’ αυτό το αναγκαίο πέρασμα. Όποιος κατάλαβε κατάλαβε.
κλεφτοπόλεμος: από ταμπούρι σε ταμπούρι
Ο μοιραίος ναύαρχος Κόχραν στη “μάχη της Αθήνας” εκβίασε τον Καραΐσκάκη να εγκαταλείψει τον γνώριμο στους Έλληνες κλεφτοπόλεμο, τον πόλεμο θέσεων από ταμπούρι σε ταμπούρι με τον οποίο εξαντλούσαν τον αντίπαλο και κέρδιζαν σταδιακά έδαφος. Επέβαλε με όλα τα μέσα τη γρήγορη κατά μέτωπο επίθεση εκ παρατάξεως σαν τακτικός στρατός στον ανοιχτό ακάλυπτο κάμπο από το Φάληρο μέχρι την Αθήνα με σκοπό να διασπάσει τον κλοιό του Κιουταχή στην πολιορκημένη Ακρόπολη. Η καταστροφική ανυπομονησία του ματαιόδοξου Κόχραν να “γευματίσει το μεσημέρι στην Ακρόπολη” συναντιέται συχνά στην πολιτική και ευθύνεται για πολλές απροσδόκητες τραγωδίες.
τα όρια στο “κτύπα και φεύγα”
Κτύπα και φεύγα! Κολύμπα σαν το ψάρι στο νερό στον τοπικό πληθυσμό. Βάλτο στα πόδια όταν ο εχθρός επιτίθεται. Βάρα τον στα νώτα και στα πλευρά όταν υποχωρεί. Να ανασυντάσεις τις δυνάμεις σου όταν εκείνος βρίσκεται σε ένταση, να κάνεις ρεσάλτο όταν στρατοπεδεύει. Κόψε τις γραμμές ανεφοδιασμού του. Κέρδιζε έδαφος δίχως αποφασιστική μάχη. Διάβαζε τις κινήσεις του αντιπάλου αλλά μην ενδίδεις στον παρορμητισμό, γνώριζε καλύτερα τα δικά σου όρια. Και προπαντός μην ξεχνάς: ο κλεφτοπόλεμος των ατάκτων είναι καλός στην πρώτη φάση την αμυντική, όταν υπερτερεί σε δυνάμεις ο αντίπαλος, αλλά στην τρίτη φάση, την επιθετική, του τακτικού στρατού, ο ρόλος του θα είναι υποδεέστερος, συμπληρωματικός.
το πρόσχημα
Ο Ναπολέων συνήθιζε να επαναλαμβάνει με κάποιο κυνισμό: η ελευθερία ήταν το πρόσχημα, η ματαιοδοξία έκανε την επανάσταση. Καμιά φορά τα ελατήρια είναι πιο ευτελή κι από τη ματαιοδοξία. Για τον “φιλέλληνα” Κόχραν ισχύει: η κενοδοξία ήταν το πρόσχημα, η προσδοκία για την άνοδο των ελληνικών ομολογιών του στο City με μια εντυπωσιακή ενέργεια έθρεψε την τυχοδιωκτική του ανυπομονησία και τελικά παρέδωσε το ελληνικό στράτευμα ακάλυπτο στο ιππικό του Κιουταχή. Συμβαίνει και στους καιρούς μας.
δεν αντέχει την επιτυχία
Αποτυγχάνει μες στην απροσδόκητη επιτυχία. Δεν την αντέχει. Νιώθει ενοχή για την καλή του τύχη. Θα σπάσει τη στάμνα λίγο πριν φτάσει στην πηγή. Μπορεί και να σκηνοθετήσει ο ίδιος -ασύνειδα- την αποτυχία του. “Ματαίωση” ονόμασε αυτή την ψυχοπαθολογία ο Φρόιντ ο οποίος δεν άντεξε να δει τον Παρθενώνα, λιποθύμησε καθώς ανέβαινε στο βράχο.
μετ’ εμού – κατ’ εμού
“Ο μη ων μετ’ εμού κατ’ εμού εστί”. Η πεμπτουσία του θρησκευτικού σεχταρισμού στον γεροντικό αριστερίστικο παλιμπαιδισμό.
παιδικές αρρώστιες σε γεροντικές ηλικίες
“Προσκύνα και το διάολο μέχρι να περάσεις το γιοφύρι” συμβούλευε τον επηρμένο νεανία ο Παλαιός σε μια εποχή που το “πέρασμα” ήταν υψηλού ρίσκου. “Παιδική αρρώστια” χαρακτήριζε ο Λένιν την ανικανότητα του άκαμπτου μυαλού να αντιληφθεί τη διαφορά ανάμεσα στον καλό, προωθητικό αναγκαίο συμβιβασμό από τον κακό, την άνευ όρων συνθηκολόγηση. Δεν πρόβλεψε ωστόσο τα συμπτώματα της “παιδικής αρρώστιας” όταν αυτή αναζωπυρώνεται σε μεγάλες ηλικίες.
καιρός του βιάζειν…“Ανυπομονούμε για την παρέμβασή σου!”.
“Καιρός του βιάζειν τα πράγματα, καιρός του περιμένειν”.
καιρός του λύειν…”Μα εδώ υπάρχει διάλυσις”.
“Καιρός του λύειν, καιρός του δεσμείν”.
μιλούν τα πράγματα“Φώναξε!”.
“Τώρα μιλούν τα πράγματα. Καιρός του σιγάν, καιρός του λαλείν”.
η μοιραία στροφή
Πάει καιρός που έκανες το κάρβουνο χρυσάφι. Πάει, πήρες την οριακή στροφή, τη μοιραία, που και χρυσάφι να πιάσεις κάρβουνο γίνεται, οι “μπαταρίες” σου αδειάζουν και οι πιο έξυπνες ιδέες σου πέφτουν στην ανυποληψία και κολλά πάνω σου η γλίτσα του great looser κι ύστερα του γεννημένου χαμένου, του born looser.
οι ιστορίες πουλούν
“Τα γεγονότα, τα γεγονότα μετρούν”, επέμενε. “Ναι, τα γεγονότα μετρούν αλλά οι ιστορίες πουλούν”, του απάντησε.
η λαχτάρα σου για αυτοεξαπάτηση
“Κάθε στρατηγική πρέπει να γίνεται ιστορία, σενάριο με αρχή, μέση και ένα κάπως ανοιχτό τέλος”, αποφάνθηκε. “Σωστά αλλά οι δικές σου ιστορίες παραπλανούν περισσότερο εσένα και τους φίλους σου παρά τους εχθρούς σου. Η λαχτάρα σου για αυτοεξαπάτηση είναι απεριόριστη”.
σε τύφλωσε η “Θεωρία των Παιγνίων”
Σε τύφλωσε η “Θεωρία Παιγνίων” γιατί αυτή βασίζεται στο αξίωμα ότι όλα τα πρόσωπα κάτω από τις ίδιες περιστάσεις και τους ίδιους στόχους θα κάνουν τις ίδιες επιλογές. Δεν αφήνει χώρο στο ένστικτο, τη διαίσθηση, το απροσδόκητο, το παράλογο. Είναι συνεπώς ακατάλληλη στη συγκεκριμένη ανάλυση μιας συγκεκριμένης κατάστασης.
έχασες από τα “αποδυτήρια”
Σε προειδοποίησε ο Παλαιός: “όλες οι μάχες κερδίζονται ή χάνονται πριν τα αντίπαλα στρατεύματα συναντηθούν στο πεδίο της μάχης”. Δεν τ’ άκουσες και χάνεις από τα “αποδυτήρια”.
καιρός να δείξεις
“Καιρός να δείξεις ποιος είναι το αφεντικό”.
γρήγορο κτύπημα
Αν πας για διμέτωπο φρόντισε τουλάχιστον να τελειώσεις σύντομα τον “πόλεμο” μ’ ένα γρήγορο αποφασιστικό κτύπημα. Διαφορετικά ο χρόνος θα γίνει ο αντίπαλός σου.
άργησες…
Ο ποιητής σου είπε:
το timing
Πολύ νωρίς – πολύ αργά: Ο χρόνος τελικά είναι το παν!
στις “25”!
Ο Παλαιός των Ημερών είπε: “στις 24 είναι νωρίς, στις 26 αργά.” Κάθε πολιτική κίνηση δηλαδή έχει ένα βέλος χρόνου -μια αφετηρία, ένα μήκος, μια κλιμάκωση. Σ’ αυτά τα χρονικά όρια με μια ελάχιστη σχετική ενέργεια -ένα μικρό σπρώξιμο- επιτυγχάνεις το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα. Έξω απ’ αυτά τα όρια μπορεί ακόμα και πολλαπλάσιες προσπάθειές σου να έχουν το εντελώς αντίθετο αποτέλεσμα.
Γουλιέλμος Τέλλος
Σε οριακές -σπάνιες- καταστάσεις το “στις 24 νωρίς, στις 26 αργά” υπονοεί μια ανεπανάληπτη, ανεπίστρεπτη στιγμή, στις “25” που τα παίζεις όλα για όλα -ή τώρα ή ποτέ!- όπως ο Γουλιέλμος Τέλος σημάδεψε με το τόξο το μήλο πάνω στο κεφάλι του παιδιού. Συνήθως όμως το έργο που παίζεται στις “25” δεν είναι μονόπρακτο -μια κι έξω- και σ’ αυτή την παρεξήγηση οφείλονται αρκετές πολιτικές τραγωδίες.
το ασυνήθιστο
Άδραξε το ασυνήθιστο, το μοναδικό της στιγμής!
ο συγχρονισμός με την ιστορία
Ηγέτης γίνεσαι όταν το εσωτερικό σου ρολόι συγχρονίζεται με το ρολόι της ιστορίας. Ηγέτης -κι όχι απλώς Πρόεδρος ή Γραμματέας- γίνεσαι όταν το εσωτερικό σου κάλεσμα συγχρονίζεται με το κάλεσμα της ιστορίας. Στο βίο σου παρουσιάζεται μία, άντε το πολύ δύο, εξαιρετικά σπάνια τρεις “χρυσές ευκαιρίες”, όσες και οι πιθανότητες αιφνίδιου “θανάτου”. Στη συνήθη όμως ροή του χρόνου είτε τα ρολόγια είναι ξεκούρδιστα είτε δε σε καλεί κανείς.
η γρήγορη, η αργή
Ο ένας τα πάει καλά μόνο στην πρώτη, τη γρήγορη αντανακλαστική, ενστικτώδη και διαισθητική σκέψη και απόφαση. Ο άλλος στη δεύτερη, την αργή, τη συνειδητή, αναλυτική και ζυγισμένη στρατηγική σκέψη και απόφαση. Τους λείπει το άλλο μισό για να γίνουν ηγέτες.
Για ποιον δουλεύει;
Δεν έχεις οξεία αίσθηση του χρόνου: ακόμη δεν κατάλαβες αν ο χρόνος δουλεύει υπέρ ή εναντίον σου.
ασάφεια ή ζυγισμένο ρίσκο;
Διφορούμενη ασάφεια και ακαθόριστη αβεβαιότητα; Ή ζυγισμένο ρίσκο και μετρήσιμη πιθανότητα για το αν θα συμβεί το ένα ή το άλλο; “Κακό που το ξέρεις μικρότερο κακό”, λέει ο λαός. Ψηφοφόροι και επενδυτές εμφανίζουν ισχυρότερη ροπή στην “αποφυγή ασάφειας” (ambiguity aversion). Υστερείς φίλε επικίνδυνα σ’ αυτό το θεμελιώδες ζήτημα της Σεναριακής Στρατηγικής Σκέψης: στο πέρασμα δηλαδή από την πρώτη κατάσταση στη δεύτερη.
κόκκινες και μαύρες μπάλες
Βάλε σ’ ένα αδιαφανές βάζο είκοσι μπαλάκια, δέκα κόκκινα, δέκα μαύρα. Σ’ ένα δεύτερο βάζο βάλε πάλι είκοσι μπαλάκια αλλά με άγνωστη σύνθεση σε κόκκινα – μαύρα. Φώναξε όποιους θες να στοιχηματίσουν με ένα ποσό για το χρώμα της μπάλας που θα τραβηχτεί από όποιο βάζο επιλέξουν. Όσες φορές και να επαναλάβεις το πείραμα η προτίμηση θα είναι μεγαλύτερη για το πρώτο βάζο, του μετρήσιμου ρίσκου. Οι άνθρωποι νιώθουν μεγαλύτερη οικειότητα και ασφάλεια εκεί που διαθέτουν περισσότερες πληροφορίες.
κάνεις τον έξυπνο
Κάνεις πολύ τον έξυπνο. Καλύτερα να κρατάς υπό έλεγχο τις φαντασιώσεις σου όπως και τις προσδοκίες των άλλων, να παραμένεις cool, να είσαι συγκεντρωμένος στις απαιτήσεις της “μάχης” όπως εξελίσσεται -έτοιμος να αδράξεις την καθοριστική στιγμή. Ξεχνάς ότι η τέχνη της στρατηγικής έχει κι αυτή τα όριά της.
the next stage
Καλό να βλέπεις πολλές φάσεις μπροστά. Κι ακόμα καλύτερο να συγκεντρωθείς στο πέρασμα από τη σημερινή φάση στην επόμενη (the next stage). Κρατήσου γερά από τις προκλήσεις του παρόντος, μη χάνεσαι στις αφηρημένες υποσχέσεις του μέλλοντος.
η γραμμή του μετώπου
Άργησες πολύ: η γραμμή του μετώπου έχει μετατοπιστεί, η μέθοδος του “πολέμου” έχει μεταβληθεί. Κόλλησες σε λάθος μέτωπο με λάθος μέθοδο.
Τρόικα: από τα Δερβενάκια στο Ναυαρίνο
Οι καπετάνιοι του ‘21 κόλλησαν στη νικηφόρο παλαιά μέθοδο “Δερβενάκια” και χλέυαζαν αυτάρεσκα τις δυτικότροπες πολεμικές μεθόδους του Ιμπραήμ. Έτσι επήλθε ο αφανισμός της επανάστασης και μπήκε η ταπεινωτική σφραγίδα της Τρόικας των Μεγάλων Δυνάμεων στην πρώτη ιδρυτική πράξη του νέου ελληνικού κράτους.
μαζί και χώρια
Προχωράτε χωριστά – κτυπάτε ενωμένοι! March divided – struck united, τους συμβούλεψε ο “στρατηγός”.
τρεις σε ένα
Σου είπα: “ποτέ τριμέτωπο!”. Ωστόσο είναι πολύ καλό όταν διαφορετικοί “στρατοί” συγκλίνουν από διαφορετικές κατευθύνσεις στο ίδιο μέτωπο εναντίον του ίδιου αντιπάλου.
ο κανόνας του 70% ή της συμπάθειας
Αν θες πράγματι να κυβερνήσεις εν μέσω κρίσης χρειάζεσαι καταρχήν ένα 25% ισχυρής πολιτικής – ιδεολογικής εκπροσώπησης και αισθηματικής πυκνότητας. Κι άλλο ένα 20-25% ψηφοφόρων με πιο χαλαρή εκπροσώπηση και αισθηματική σχέση μέσω προγραμματικής πολυσυλλεκτικότητας ή πολιτικών συμμαχιών. Τέλος τουλάχιστον ακόμη ένα 25% ανθρώπων που λένε “δεν πάει το χέρι μου να τον ψηφίσω αλλά τον ακούω, θέλω να ξέρω πού το πάει, καταλαβαίνω τις δυσκολίες του, θα του δείξω ανοχή ή και θα στηρίξω ότι θετικό κάνει”. Θα πας χαμένος, άκλαυτος αν στην πρώτη δύσκολη στροφή της κατάστασης αποδειχθεί ότι ο βαθύς σου πυρήνας -ας πούμε το 3%- ξέρει μόνο την αφαίρεση, τη διαίρεση και τον πολλαπλασιασμό των αρνητικών αισθημάτων.
η Άλφα – Βήτα
Παντού και πάντοτε πολιτική είναι η επιστήμη και η τέχνη των συμμαχιών. Η ικανότητα να εξασφαλίζεις έστω ένα προσωρινό, ταλαντευόμενο σύμμαχο. Θα υποστείς πρωτοφανή πανωλεθρία αν βλέπεις τους δικούς σου από τη μια μεριά κι όλους τους άλλους απέναντι σαν μια αδιαφοροποίητη εχθρική μάζα.
ο κανόνας του φόβου
Να σ’ αγαπούν είναι πολύ καλό. Να σε φοβούνται καλύτερο. Πρέπει οι πάντες να γνωρίζουν εκ των προτέρων ότι είσαι ο πιο λάθος τύπος για να κτυπηθούν μαζί του.
τσάκισέ τους!
Να είσαι ανοιχτός, ανεκτικός, επιεικής, ακόμα και ελαστικός -άσε και κάτι να πέσει χάμω- αλλά αν “φίλοι” και αντίπαλοι περάσουν τη red line, αν παραβιάσουν το “fair play” -το τυπικό και άτυπο συμβόλαιο του παιγνιδιού- να είσαι έτοιμος να τους τσακίσεις κεραυνοβόλα, στοχευμένα αλλά πάντα υπό έλεγχο.
τράβα το σχοινί!
Τράβα το σχοινί στη διαπραγμάτευση, στον πόλεμο νεύρων μέχρι το σημείο που προσεγγίζεις τον optimum συμβιβασμό, τον καλύτερο από τους χειρότερους που έχεις μπροστά σου. [Τράβα το σχοινί στα όρια -μεταθετά- που επιτρέπουν η αλληλεξάρτηση, η πολυπλοκότητα, ο συσχετισμός των δυνάμεων, οι συμμαχίες σου, η διαίρεση των αντιπάλων και οι υπολογισμοί σου για το προσδοκώμενο κόστος – ωφέλεια]
ο κόμπος
“Τραβάς το σχοινί, το τραβώ”, έλεγε ο Κρουτσόφ στον Κένεντι στην κρίση των πυραύλων της Κούβας, “σε λίγο θα σφίξει τόσο ο κόμπος που είναι αδύνατο να λυθεί και θα αναγκαστούμε να τον κόψουμε με το μαχαίρι”. Τότε δύναμη αποτροπής και συμβιβασμού ήταν ο κίνδυνος της αμοιβαίας καταστροφής των δύο πυρηνικών υπερδυνάμεων. Τώρα η ακραία αλληλεξάρτηση.
συμβιβασμοί
Η πολιτική είναι περισσότερο η τέχνη παρά η επιστήμη των αποδεκτών, προωθητικών συμβιβασμών.
στη θέση του άλλου
Η ικανότητα να μπαίνεις στα παπούτσια του άλλου, στις προοπτικές και τους υπολογισμούς του είναι ένα από τα μυστικά αυτής της τέχνης.
“Κάψτε τα πλοία!”. “Άστο καλύτερα”
Εντάξει, οι Έλληνες έκαιγαν τις γέφυρες πίσω τους στο μέτωπο με τους Πέρσες, ο Ισπανός κατακτητής Κορτέζ έκαψε τα πλοία του μπροστά στα έκπληκτα μάτια των Αζτέκων, ο Στάλιν έστησε πολυβόλα στις πλάτες των ανδρών του στην κρίσιμη μάχη με τους Ναζί στη Μόσχα για να μην κάνουν ούτε βήμα πίσω. Ωστόσο εσύ καλού – κακού κράτα ανοιχτές εφεδρικές επιλογές, κράτα γραμμές έξυπνης συντεταγμένης αναδίπλωσης.
παθητική άμυνα
Μάθε την τέχνη της παθητικής άμυνας και της εξάντλησης του αντιπάλου όταν δεν μπορείς να συγκεντρώσεις υπέρτερες δυνάμεις κι έτσι αναγκαστείς να ρισκάρεις τα πάντα σε μια μοιραία, μια κι έξω, τελική μάχη.
ένα βήμα μπρος
Ένα βήμα μπρος – δύο πίσω!Παλιά, σοφή τακτική.
παλαιές ψευδαισθήσεις
Ο Ένγκελς πριν 150 χρόνια γελοιοποίησε με έντονα χρώματα την αναρχική γιορτινή ψευδαίσθηση του Μπακούνιν για τη “γενική πολιτική απεργία”. Δηλαδή
πληνόλα – συνλίγα!
Ποτέ μην πας σε μια μάχη όπου αν ηττηθείς τα χάνεις όλα, αν νικήσεις κερδίζεις πολύ λίγα.
[Σ’ αυτή τη λάθος μάχη παγιδεύτηκαν στο Πέτα της Ηπείρου ο φιλέλληνας Νόρμαν με τον ευφυή Μαυροκορδάτο κι έκτοτε -κοντά διακόσια χρόνια- η Ελλάδα ταλαιπωρείται από το δίλημμα όλων των παραπλανητικών διλημμάτων: Πέτα ή Δερβενάκια; -Μαυροκορδάτος ή Κολοκοτρώνης;]
οι απροσδόκητοι παίκτες
Δε θα είσαι πάντα η έκπληξη. Τώρα αφήνεσαι στο κύμα που καβάλησες, όλα φαίνονται θριαμβευτικά -“πωλήσεις” και δημοσκοπήσεις-, δεν προβληματίζεσαι να αλλάξεις μέθοδο που σου χάρισε την εύκολη επιτυχία -ομάδα που κερδίζει δεν την αλλάζεις!-, δεν μπορείς όμως ούτε να το υποψιαστείς:
βλέπεις κιόλας ιστορία, αρχίζεις να γίνεσαι στερεότυπος, καλύπτεις με παλιό τρόπο μια παλιά “αγορά”, αγνοείς τους νέους εν δυνάμει “πελάτες”, αφήνεις κενά, δίνεις χώρο σε απροσδόκητους νεοεισερχόμενους παίκτες -αυθεντικούς ή δικές σου, καλές κακές απομιμήσεις- με νέα προϊόντα ή υποκατάστατα των δικών σου, ωστόσο σε χαμηλότερες τιμές και φρέσκο περιτύλιγμα. Ο λεγόμενος “κίνδυνος της επιτυχίας” κτυπά, αργά ή γρήγορα, τους επαναπαυμένους στην αρχική τους καινοτομία ηγέτες -πολιτικούς, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, προπονητές.
η τύχη
Θα μείνεις διάττοντας αστέρας, όχι ηγέτης, αν λησμονήσεις πόσα οφείλεις στην τύχη, στη δύναμη των περιστάσεων καθώς και στην κακοτυχία, την ανοησία ή και την αθλιότητα των αντιπάλων σου.
τριμέτωπος
Το λαμπρό σου άστρο θα σβήσει αν πολεμάς για καιρό σε τρία μέτωπα. Αυτό ήταν το θεμελιώδες ζήτημα στρατηγικής στην Ευρώπη επί δύο τουλάχιστον αιώνες. Ο Ναπολέων είχε εναντίον του Αυστρία, Βρετανία, Ρωσία. Η Γερμανία του Κάιζερ κι ύστερα του Χίτλερ είχε δυτικά τη Γαλλία, ανατολικά τη Ρωσία και στις θάλασσες τη Μεγάλη Βρετανία.
το τρίτο παλούκι ή impossibility theorem
“Όποιος πηδά πολλά παλούκια, ένα απ’ όλα θα του μπει”. Λένε πως το τρίτο είναι το τυχερό. “Αν δεν τριτώσει το κακό, δε σταματάει”. “Impossibility theorem” στα κρητικά. Τρίλημμα. Δεν μπορείς και τους τρεις στόχους ταυτόχρονα. Θα θυσιάσεις τον έναν. Θα κλείσεις ένα μέτωπο.
μην παραμυθιάζεσαι
Μην παραμυθιάζεσαι από τις “δεξαμενές σκέψης” (think tanks). Μαθηματικοποιούν την πολιτική θεωρία και το crisis gameαλλά είναι αδύνατο να μαθηματικοποιήσουν τον Μακιαβέλι.
η ταχύτητα
Ξέρεις γιατί τα υπερσύγχρονα αεροπλάνα των Αμερικανών έχασαν τον πόλεμο από τα απαρχαιωμένα ρωσικά MiGs των Βιετναμέζων; Η υψηλή ταχύτητα δεν τους επέτρεπε να παρακολουθήσουν τις μεταβολές στα μέτωπα επί του εδάφους.
η επιβράδυνση
Έμαθες την αξία της ταχύτητας καιρός να μάθεις και την τέχνη της επιβράδυνσης. Να παγώνεις το παιγνίδι όταν η εξέλιξή του δεν είναι προς όφελός σου. Μπορείς να κερδίζεις ενώ αποφεύγεις μερικές μάχες. “Μην επιτίθεσαι κατά μέτωπο στις θέσεις που μπορείς να καταλάβεις παρακάμπτοντάς τις”, συμβούλευε ο Κορσικανός.
Μην τρελαίνεσαι. Η νίκη σε μια μάχη δε σε οδηγεί αναγκαστικά να κερδίσεις τον πόλεμο.
όταν τελειώνουν τα σενάρια
“Σπούδασε” τη σεναριακή σκέψη, προετοιμάσου με τα τρία και μισόσενάρια αλλά μην ξεχάσεις ούτε στιγμή ότι κανένα σενάριο, κανένα σχέδιο δε θα επιζήσει στην επαφή με τον αντίπαλο στο πραγματικό πεδίο της μάχης. Εκεί που τελειώνουν τα σενάρια αρχίζει η πραγματική ηγεσία.
η “Μόσχα”
εκτός κι αν…
το πλευροκόπημα με φρέσκες δυνάμεις
minimax στρατηγική
Πάλι τα ίδια; Ο ένας το minimum, ο άλλος το maximum και δώστου. Η ζωή όμως απέδειξε ότι πληρώνεται ακριβά η άγνοια της minimax στρατηγικής. Να επιδιώκεις δηλαδή το optimum αποτέλεσμα, το καλύτερο δυνατό από τα χειρότερα σε κάθε συγκεκριμένη κατάσταση. [Η minimax στρατηγική είναι η μόνη αποτελεσματική και ευέλικτη σ’ ένα non – zero sum game (μη μηδενικού αθροίσματος παιγνίδι), με τις διαθέσιμες επιλογές στο ευρωπαϊκό πεδίο να βρίσκονται στα όρια -μεταθετά- της πολυπλοκότητας, της ακραίας αλληλεξάρτησης και του συσχετισμού των δυνάμεων -σε συνθήκες αβεβαιότητας και ρευστότητας-, με τους “αντιπάλους” να είναι ταυτόχρονα και συνεργάτες – εταίροι, αντίπαλοι – συμπαίκτες]
το δένδρο
Η στρατηγική μοιάζει πιο πολύ με δένδρο παρά μ’ ένα ξερό στυλιάρι καρφωμένο στο χώμα. Όταν χάνεται ένα κλαρί του δένδρου έχεις τα άλλα να κόβεις καρπούς. Δηλαδή μην κολλάς ψυχαναγκαστικά σε μία και μόνη επιλογή. Κράτα εφεδρικές ένα αριθμό διαθέσιμων επιλογών. Τρεις είναι αρκετές.